Kostbaar boek uit 1561 ontdekt

Kostbaar boek uit 1561 ontdekt, geschreven in klooster Sion door Teth Bolta.

Van Cisterziënzerklooster Sion in Niawier is niet veel meer te zien. I.v.m. archeologisch onderzoek op de plaats waar het moederklooster Klaarkamp in Rinsumageest heeft gestaan heeft Omrôp Fryslân ook een uitzending  gewijd aan Syon. Deze is gemaakt op de plaats waar het tot rond 1880 gestaan heeft. Er is een zerk bewaard  gebleven van prior Johannes Cuyck van 1569, die nu op het kerkhof ligt van het dorp. Verder is er niet veel van het klooster bewaard gebleven.  Hilda Bouta ontdekte een interessant boek in de Koninklijke Bibliotheek te Den Haag (*1). Niet veel mensen  weten van het bestaan af van dit boek.(*2) Het is gemaakt door Teth Bolta, non in Syon, die in 1561dit boek  heeft laten schrijven voor de nonnen van het Cisterziënzerklooster, bij hande van  Augustinus Hendrick zoen van Lewerden. Het is een prachtig boek met een oude houten band, overtrokken met donker leer, met koperbeslag op de hoeken  en een koperen slot. De leren voor­ en achterkant zijn ingeprent met vele afbeeldingen van heiligen, voor en  achter met dezelfde afbeelding. De binnenkant bevat 129 bladzijden van perkament, met tekst in handschrift met rode en grijze hoofdletters als versiering. Het is een Ordinarius, die begint met een jaarkalender, waarna de liturgische zaken worden beschreven, zoals die het jaar door moeten gebeuren. Welke gebeden en gezangen moeten op deze dag gelezen en gezongen worden. Welke teksten voorgelezen. En in welke volgorde. Welke heiligen herdacht. En, bijvoorbeeld in de Advent, met welke ceremonie worden de kaarsen aangestoken. Het is echt een handleiding voor de nonnen bij de dagelijkse diensten in de kloosterkapel.  Teth Bolta kwam uit een oud­Fries hoofdelingengeslacht, dat in de 15e en 16e eeuw aan veel bekende families gelieerd was. Zo was Beyts Bolta getrouwd met Sjoerd Aebinga (Blija) , Luypck Bolta met Botte Holdinga (Anjum), Ente Bolta (Roodkerk,Oenkerk)met Foockel Heemstr a, Tjaard Bolta (Morra) met Margriet  Heemstr a, Tjalling Bolta (Oenkerk) met Hack Eijsinga, Luijpck Bolta met Ernst Mockema, Graets Bolta met Focke Ropta (Metslawier), Anna Bolta met Bott J aerla (Wetsens). En zo kan ik nog wel even doorgaan. Ook zijn er banden met kloosters. In 1511 komt Teth Bolta al voor in het Register van den Aanbreng. Dan heeft zij veel bezit in Dokkum, Blija, Anjum, Hantum, Ee en Drelum. Ze woont dan in Dokkum. Als zij in 1561 het boek wil schrijven is ze non in klooster Sion. Ze láát het opschrijven . Waarom doet ze het niet zelf? Ze komt uit een familie, waar veel mannen wel kunnen lezen en schrijven en waarin diverse studenten  bekend zijn, die in het buitenland studeerden. Maar of de vrouwen het ook konden, is niet bekend. Het kan ook  goed zijn dat zij door lichamelijke ongemakken van de ouderdom, slecht zien of reumatiek, het overgelaten heeft aan Augustinus Hendrick zoen. Deze heeft later in 1566 nog eens een Ordinarius geschreven.(*3). Toen  woonde hij in Wanswert.

In 1570 is met de Allerheiligenvloed juist dit deel van Friesland door de zee overspoeld. Veel mensen en dieren  kwamen daarbij om. En de landbouwgrond was een tijd onbruikbaar door het zout. In 1571 op 13 april overvallen de Geuzen het klooster Sion.Twee jaar daarvoor was het nabijgelegen klooster Weert al in brand  gestoken en verwoest. Sion wordt niet helemaal verwoest, maar heeft blijkbaar wel veel schade opgelopen. Er wordt bij het Hof van Friesland aangevraagd of er een hypotheek mag worden aangevraagd op klooster Sion. “Wegens gewichtige redenen” bekomen ze dat verlof . Op 22 mei 1574 wordt er een contract gesloten. Namens  Johannes Elbrich, prior,Teth Bolta, priores, Ytts  Haersma, kosteres, en Bauck Emingha, senior van het convent Syon en gemachtigd door Gherhardus J acobi, de abt van klooster Klaarkamp (het moederklooster), worden door Johannes Doetechem, de kelner (*4) van  Sion, de kloostergoederen  van klooster Syon voor 400 goudguldens bezwaard; terug te betalen na 7 jaar. Doordat deze akte bewaard is gebleven (*5) weten wij dat Teth Bolta opgeklommen is tot priores én dat er dan  ook een prior bij de monnikenafdeling is. Als in 1580 alle kloosters gesloten moeten worden draagt zuster Ansck Luytzedr. het bezit van klooster Sion  over aan de Staten van Friesland. Teth Bolta is dan waarschijnlijk al overleden. Haar boek heeft alles doorstaan. Ze heeft een prachtig boek achtergelaten, waar Niawier trots op kan zijn. Daarna is het boek lang uit het zicht verdwenen. In 1821 heeft G.van Orden het geschonken aan het Kon. Nederlandsch Instituut, later KNAW. Deze heeft het in 1937 in permanente bruikleen gegeven aan de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag.

*1 Koninklijke Bibliotheek Den Haag; KWKA 34 Ordinarius 
*2 Het is genoemd door Jos M.M.Hermans in De Vrije Fries70 (1990) pag. 10
*3 Deze is in Tresoar Handschrift 1566, signatuur 687 *4 Kelner,keller, kellermeester is de persoon die in een klooster het  hoofd huishoudelijke zaken is  *5 Tresoar.toegnr 23 Klooster St. Odolfus Stavoren inv.nr. 08

Ingezonden door Hilda Bouta 25 februari 2013